Polskę trzeba koniecznie zszywać. Ale miesiąc po zabójstwie prezydenta Gdańska trzeba przypomnieć, że absolutnie niezbędnym warunkiem czynienia Polski bardziej wspólną są zmiany personalne i programowe w TVP.
Mija dziś miesiąc od tragicznego zamachu na prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza. Wierzyłem wtedy i nadal wierzę, że z tej zbrodni można wyprowadzić dobro. Kilkakrotnie mogliśmy już zresztą tego doświadczyć, nawet na wielką skalę społeczną, jak w przypadku błyskawicznych facebookowych zbiórek „Zapełnijmy ostatnią puszkę prezydenta Adamowicza” i „#Wspieram ECS”.
Coraz mniej chętnych do depolaryzacji
Nie sposób jednak powiedzieć dziś zasadnie, że Polska bez Adamowicza stała się na szerszą skalę Polską bez nienawiści czy choćby z osłabioną nienawiścią. Nie widać otrzeźwienia. Stwierdzam to z żalem jako autor publicystycznych wezwań przeciwko nienawiści i przemocy oraz współsygnatariusz styczniowego apelu o to, by „zrobić krok wstecz. Wyciągnąć rękę – bez pewności, czy po drugiej stronie ten gest spotka się ze zrozumieniem”.
Po 30 dniach można już ówczesne nadzieje zweryfikować. Potrzeba zmniejszenia skali napięć w naszym społeczeństwie wydaje mi się coraz silniejsza, tyle że liczba ochotników gotowych do pracy nad depolaryzacją zmniejsza się błyskawicznie. Niestety, poza wypowiedziami prezydenta Andrzeja Dudy, który wyraźnie złagodził ton swoich wystąpień publicznych, nie widzę znaczących śladów krytycznej autorefleksji po tej stronie polskiej debaty publicznej, która utożsamia się z Prawem i Sprawiedliwością.
Bez przemiany mediów związanych z rządem nie jest możliwa jakakolwiek dostrzegalna depolaryzacja polskiego życia publicznego
Więcej będę pisał na ten temat w wiosennej „Więzi”. Tu i teraz chciałbym się skupić na przypomnieniu, że zmiany personalne i programowe w TVP są absolutnie niezbędnym warunkiem czynienia Polski bardziej wspólną. Bez nich nie da się wykonać jakiegokolwiek realnego kroku ku bardziej wspólnemu dobru. Bez zmian w TVP nadal królować będzie polityczny i ideologiczny partykularyzm. Bez przemiany mediów związanych z rządem nie jest możliwa jakakolwiek dostrzegalna depolaryzacja polskiego życia publicznego.
Zawsze więcej trzeba wymagać od tych, którym więcej dano. W przypadku polityków oznacza to, że ci, którzy sprawują władzę, są bardziej odpowiedzialni za atmosferę życia publicznego. Dano im więcej (głosów wyborców), więc trzeba od nich więcej wymagać. Należałoby może sformułować zasadę mnożnika odpowiedzialności: im większym poparciem społecznym cieszy się dane ugrupowanie polityczne, tym bardziej powinno ono być odpowiedzialne za klimat debaty publicznej. I tym bardziej należy wymagać od jego przedstawicieli samoograniczenia.
We współczesnej Polsce zasada ta miałaby zastosowanie tym bardziej, że obecnie rządzący zdobyli – i to już grubo ponad trzy lata temu – większość absolutną w parlamencie. Odczytali to jednak – zgodnie z niechlubną tendencją rozwoju polityki w naszych czasach, także polskiej polityki – nie jako wezwanie do tego, by więcej wymagać od samych siebie, lecz jako przyzwolenie, że im samym więcej wolno. Uznali zwłaszcza, że – wbrew wcześniejszym zapowiedziom – wolno im stworzyć nie tyle media prawdziwie publiczne, ile prostacki państwowy przemysł propagandowy codziennie sączący w umysły widzów i słuchaczy łopatologiczne wskazówki, kto jest dobry, a kto zły.
Adamowicz – „rak na polskiej demokracji”
Jak to wyglądało w przypadku prezydenta Gdańska? Przeanalizowałem programy TVP pod tym kątem i utożsamiam się z opinią Rady Etyki Mediów, która stwierdziła kilka dni temu, że telewizja publiczna w swojej prezentacji osoby i działań Pawła Adamowicza złamała kilka kluczowych zasad zapisanych w Karcie Etyki Mediów. Szkoda tylko, że REM nie podała bardziej szczegółowego uzasadnienia swojej opinii. Chciałbym więc przedstawić tu kilka przykładów.
W niektórych – i to najistotniejszych – materiałach TVP dotyczących Pawła Adamowicza widać jak w soczewce manipulacje stosowane przez tę stację. Moim zdaniem, szczególnie rażące było stałe, wręcz systemowe naruszanie zasady obiektywizmu, mówiącej o tym, że dziennikarz przedstawia rzeczywistość niezależnie od swoich poglądów i rzetelnie relacjonuje różne punkty widzenia. W „Wiadomościach” TVP informacje przekazuje się natomiast w taki sposób, żeby odbiorca nie miał wątpliwości, kto ma być dobry, a kto zły. W przypadku Adamowicza dokonywano tego różnymi środkami, zwłaszcza poprzez odpowiedni dobór pokazywanych zdjęć czy nagrań archiwalnych, wybór zapraszanych komentatorów, kolejność wypowiedzi.
W TVP ulubionym ujęciem Adamowicza stała się scena, jak prezydent ciągnie wspólnie z samorządowcami samolot linii OLT Express (które później z hukiem zbankrutowały, a były powiązane kapitałowo z Amber Gold) – nie trzeba być wielkim analitykiem mediów, aby zgadnąć, jakie skojarzenia miało to wywołać u telewidzów.
Im większym poparciem społecznym cieszy się dane ugrupowanie polityczne, tym bardziej powinno być ono odpowiedzialne za klimat debaty publicznej, tym bardziej należy wymagać od jego przedstawicieli samoograniczenia
W TVP Gdańsk był reporter (Łukasz Sitek) wyspecjalizowany w przygotowywaniu materiałów o Adamowiczu. Nie ma w tym pozornie nic dziwnego – wszak to dobrze, jeśli dziennikarze specjalizują się w jakichś tematach. Tyle że wśród pytań, jakie Sitek agresywnie zadawał Adamowiczowi, biegnąc za nim z kamerą po ulicy, były takie perełki „obiektywizmu”: „Czy panu jest nie wstyd? Chciał pan zepsuć imprezę narodową. Dlaczego pan wspiera przestępczość w Gdańsku? Dlaczego prezydent Gdańska firmuje układ? Dlaczego prosiliście przestępców o pieniądze? Innowacyjność nadchodzi? Okradanie Polaków?” (to cytaty z jednego tylko dwuipółminutowego nagrania z 12 września 2017 r., dostępnego w całości w internecie). Nic dziwnego, że Adamowicz odmawiał rozmowy z takim „dziennikarzem”.
Telewizja rządowa ochoczo natomiast prezentowała w swoich materiałach informacyjnych PiS-owskiego kontrkandydata Adamowicza w wyborach samorządowych w minionym roku, Kacpra Płażyńskiego. A gdyby telewidz miał jeszcze jakieś wątpliwości, kto jest dobry, a kto zły – to na przykład ostatni głos w jednym z materiałów „Wiadomości” należał do publicysty tygodnika „Sieci”. Jerzy Jachowicz powiedział o Adamowiczu do kamery TVP: „Kim jest ten człowiek? No, to jest rak na polskiej demokracji!” (autorzy: Maciej Sawicki i Kinga Bednarek, 9 czerwca 2018 r.).
„Gdańsk to dla niego Danzig”
W tym samym materiale moją uwagę przykuła inna perfidna manipulacja. Pokazano w nim bowiem, wyrwaną z jakiegokolwiek kontekstu, króciutką dwusekundową wypowiedź archiwalną Adamowicza: „Wszystko jest możliwe”. Dla wprawnego oka pochodzi ona z wyraźnie innego okresu, ale widzom „Wiadomości” zaprezentowano ją tuż po informacji o podejrzeniach dotyczących kilku mieszkań prezydenta Gdańska. No i jak tu nie myśleć źle o Adamowiczu, skoro on sam „mówi”, że wszystko jest możliwe…
W materiałach TVP padały wobec prezydenta Gdańska także zarzuty promowania i komunizmu, i faszyzmu. Reporter Jan Korab mówił, że Adamowicz „nadał imię Lenina Stoczni Gdańskiej” – a chodzi o powieszenie na bramie, przez którą wchodzi się do Europejskiego Centrum Solidarności, historycznego napisu z dawną nazwą stoczni z czasów PRL. O promowaniu faszyzmu mówił już nie reporter – zaprezentowano wypowiedź niepodpisanego przechodnia, mówiącego: „Eksponujemy ponure czasy lat 30., gdy w Gdańsku de facto rządziła NSDAP”.
Rzecz jasna, problem mediów związanych z obozem aktualnie rządzącym polega nie na tym, że podawano w nich informacje o działaniach prokuratury czy CBA wobec Pawła Adamowicza, i o ciążących na nim podejrzeniach. Informowanie jest elementarnym obowiązkiem mediów. Czyniły to obszernie także media prezentujące odmienne sympatie ideowe.
Materiały TVP o Adamowiczu były tak przygotowywane, aby telewidz nie miał wątpliwości co do negatywnej oceny prezentowanej postaci
Sęk w tym, że nawet po lekturze tekstów „Gazety Wyborczej” (mocno antyPiSowskiej i wyraźnie sympatyzującej z prezydentem Gdańska) czytelnik pozostawał z wiedzą o zdarzeniach pewnych i z pytaniem, co jest prawdą w podejrzeniach. Natomiast materiały TVP były tak przygotowywane, aby telewidz nie miał wątpliwości co do negatywnej oceny prezentowanej postaci. Tam już wydano wyrok o winie podejrzanego, zanim zrobił to sąd. Prezydent Gdańska prezentowany był jako krętacz, cynik, malwersant.
Analogicznie, tylko jeszcze bardziej prostacko, przedstawiano Adamowicza na łamach prywatnych mediów jawnie prorządowych: tygodnika „Sieci” czy portalu „wPolityce.pl”. Klasyczny przykład to zdanie „Adamowicz dalej jątrzy” w tytule „informacji” w serwisie wPolityce.pl: Pewien autor tego samego portalu twórczo rozwijał myśl ministra Mariusza Błaszczaka, że prezydent Gdańska „wpisuje się w kłamstwa, w retorykę, która była retoryką tych, którzy na Polskę napadli”. Jerzy Bukowski już w tytule pytał retorycznie: „Czyżby Adamowicz nie chciał już być Polakiem?”, a w tekście rozwiewał wszelkie wątpliwości: „Adamowicz ceni sobie nade wszystko niemiecką tradycję zarządzanego przez siebie miasta, Gdańsk to dla niego Danzig, a fascynacja potęgą Wehrmachtu usuwa w cień bohaterstwo Wojska Polskiego”.
Zapomniane dobro odbiorcy
Czy stosunek mediów prawicowych do Adamowicza był jakoś szczególny? Zasadniczo nie, widziałbym to przede wszystkim jako jeden z wielu przykładów głęboko zżerającej te media choroby ideologizacji, która przekształca je w narzędzia topornej politycznej propagandy. W podobny sposób traktowane są tam inne osoby i tematy.
Jednak trzeba też dostrzec, że agresja wobec prezydenta Gdańska miała pewne cechy wyjątkowe. Moim zdaniem, źródłem jest tu opór (przez długi czas skuteczny), jaki Adamowicz stawiał wobec planów tzw. likwidacji Muzeum II Wojny Światowej, czyli w praktyce: doprowadzenia do wymiany kierownictwa tej znakomitej placówki. Media sympatyzujące z PiS od tej pory uznały go za jednego z czołowych wrogów obozu władzy.
Telewizja publiczna opłacana jest z powszechnego abonamentu – powinna zatem służyć dobru wspólnemu Polaków i jego umacnianiu, a nie jątrzeniu i podsycaniu podziałów
Tak bardzo systemowej stronniczości mediów związanych z rządem nie usprawiedliwiają przypadki stronniczego politycznie zaangażowania innych mediów – czy to incydentalnie, czy stale. Zwłaszcza nie usprawiedliwia to działań telewizji publicznej, która opłacana jest z powszechnego abonamentu i wprost z budżetu państwa – powinna zatem służyć dobru wspólnemu Polaków i jego umacnianiu, a nie jątrzeniu i podsycaniu podziałów.
To właśnie mediów publicznych w szczególny sposób dotyczy więc przypomniana przez Radę Etyki Mediów zasada pierwszeństwa dobra odbiorcy: podstawowe prawa widzów czy słuchaczy są nadrzędne wobec interesów redakcji, wydawcy czy dziennikarzy. Oj, bardzo zapomniana jest dziś ta zasada…
Nie tylko Jacek Kurski
Wyjaśnię na wszelki wypadek jeszcze jedno. Należę do tej większości Polaków, którzy partiom politycznym zasadniczo nie ufają i nie identyfikują się z żadną z nich.
Nie zmartwiła mnie więc bezczelna deklaracja przywódcy największej partii opozycyjnej Grzegorza Schetyny bezpośrednio po pogrzebie Pawła Adamowicza, że słowa ojca Ludwika Wiśniewskiego wzywające do zerwania z nienawistnym językiem, pogardą i bezpodstawnym oskarżaniem innych, nie były adresowane do niego. Rzekłbym, że w sensie moralnym trudno o bardziej bezwstydną wypowiedź. Nienawiść to inni, nienawiść to oni… Ja jestem czysty, we mnie nie ma nienawiści i pogardy… Ta deklaracja lidera Platformy Obywatelskiej to kolejne potwierdzenie, jak bardzo Schetyna nie dorasta do roli poważnego lidera opozycji w kraju, w którym władza dokonuje ustrojowej demolki.
Brak odpowiedzi na rękę wyciągniętą do pojednania nie zwalnia bynajmniej z moralnej decyzji o cofnięciu się krok wstecz. Deklaracje moralne zobowiązują wewnętrznie – niezależnie od tego, jak się zachowują inni.
Wymagam więc od polityków różnych ugrupowań tego samego, ale – zgodnie z deklaracją złożoną powyżej – od rządzących zawsze wymagam bardziej. Nie odwołuję ani jednego słowa z własnych deklaracji o konieczności zszywania Polski. Nie żałuję deklaracji o wzajemnym radykalnym przebaczeniu. Dostrzegalny brak odpowiedzi na rękę wyciągniętą do pojednania nie zwalnia mnie bynajmniej z decyzji o konieczności cofnięcia się krok wstecz i częstszego gryzienia się w język. Deklaracje moralne mają tę cechę, że zobowiązują wewnętrznie – niezależnie od tego, jak się zachowują inni. Chcę powstrzymać proces niszczenia wspólnoty Polaków, nie chcę dalszej eskalacji konfliktu polsko-polskiego – widać bowiem, jak łatwo może dojść do kolejnej krwawej tragedii.
Nie odwołuję zatem styczniowych apeli. Po miesiącu muszę jednak dodać stanowczą przestrogę dla osób decydujących o dalszych losach TVP. Jeśli nominaci Prawa i Sprawiedliwości zasiadający w Radzie Mediów Narodowych, Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji oraz premier rządu i (last but not least) sam prezes partii nadal nie zdobyli się po zabójstwie Pawła Adamowicza na wyrażoną publicznie autorefleksję co do języka własnych mediów, jeśli wciąż świadomie podtrzymują aktualne tendencje panujące przy Woronicza i placu Powstańców, jeśli odrzucają wszelką krytykę, tolerują pozywanie przez TVP do sądu rzecznika praw obywatelskich (niby jako osoby prywatnej, choć wypowiadał się w ramach pełnionego urzędu), jeśli dopuszczają do bezceremonialnego piętnowania przez „Wiadomości” nowych wrogów, jak np. Bogusława Chraboty (albowiem ośmielił się opublikować w „Rzeczpospolitej” wyniki sondażu, w którym wiarygodność programów informacyjnych TVP wygląda dramatycznie kiepsko) – to tym samym przejmują na siebie pełną współodpowiedzialność za zło sączące się z programów telewizji publicznej. Nawet przy największej dozie dobrej woli nie da się już powiedzieć, że to tylko wina Jacka Kurskiego i jego „cyngli”. To stronniczość zamierzona i systemowa.
Może mi się Pan zrewanżować podobnym, ale niestety powyższej wypowiedzi nie widzę jako obiektywnej. Zgoda, że TVP to niski standard, że już mianowanie Jacka Kurskiego sprzeciwiało się elementarnym standardom, a pastwienie się nad szczegółami uwikłań posła Niesiołowskiego, by odejść od przykładu P.Adamowicza, urągało dobrym obyczajom. Dla mnie ohydą było filmowanie bardzo lewicowej i „toksycznej” radnej warszawskiej p.Agaty Diduszko-Zyglewskiej, gdy dziennikarka TVPInfo narzucała się jej na ostatniej sesji przed świętami z opłatkiem, a potem wielokrotne pokazywanie jej odmowy podzielenia się nim jako dowodu, z „kim” mamy do czynienia. Autorzy tej sceny i ci, co ją pokazywali są dalej od Królestwa niż atakowana przez nich radykalna ateistka.
Ale nie ma zgody na taryfę ulgową dla mediów niepublicznych! Prywatne media elektroniczne korzystają z publicznej infrastruktury, pierwszy milion Wyborczej też był z publicznego wsparcia, prywatyzacja Rzeczpospolitej to była gangsterka, ale co najważniejsze, prywatne media mają taką samą służbę jak media publiczne wobec obywateli, podobnie jak prywatne szkoły mają obowiązek realizować program szkół publicznych.
Po nominacji J.Kurskiego red.Sierakowskiemu z Krytyki Politycznej się wypsnęło, że jednak „nasza” przewaga w mediach publicznych przed 2015 rokiem nie usprawiedliwia aż takiego przegięcia przez PiS. Bo TVP liberałów i lewicy nie musiała przeginać, skoro miała otoczenie w postaci TVN, Polsatu, innych. Łatwo się teraz stroić w piękne piórka, że „byliśmy lepsi od PiS”.
Z perspektywy społeczeństwa, dziś przekaz medialny jest bardziej zrównoważony, nawet jeśli równoważony propagandami. Nadużycia TVP są dobrze Panu znane, więc proszę ocenić taki drobny przykład. Gazeta skasowała komentarz pod artykułem o zasługach P.Adamowicza informujący, iż sprywatyzował przedsiębiorstwo energetyki cieplnej zachowując nieznaczące udziały miasta, z którego to tytułu mimo że samorządowiec, może zasiadać w radzie nadzorczej jako jej przewodniczący, gdzie jego wynagrodzenie ustalał zagraniczny inwestor. I proszę tę dziwną konstrukcję zestawić z informacją, iż Gdańsk ma najdroższe ciepło w Polsce. Komentarz nie zawierał żadnej oceny, tylko te suche fakty. Ale nie, to był hejt, na tamtym „liberalnym” forum nie wolno tak pisać. A TVP o tym informuje, owszem w formie skandalicznej, ale co do treści także prawdziwej, gdzie indziej niedostępnej. Co jest bardziej naganne – manipulowanie formą, czy treścią?
Tak więc nie ma Pan racji – pojednanie pod warunkiem zmian tylko w mediach publicznych jest powrotem do poprzedniego zakłamania ubranego w niewinne pozory. Przynajmniej mnie Pan do tego nie namówi, a przypuszczam, że spośród swoich adwersarzy mnie Pan może zaliczyć do grupy wyznającej najmniej oddalone od Pana poglądy. No to na kogo Pan liczy?
Liczę na to, że przeczyta Pan tekst ponownie i zrozumie, że nie domagam się zmian TYLKO w mediach publicznych. Twierdzę, że bez głębokiej reformy TVP nie ma szansy na realną – upragnioną przez Pana – depolaryzację polskiego życia publicznego. To jest warunek sine qua non. O tym piszę. Nie o taryfie ulgowej dla kogokolwiek, tylko o tym, od kogo (rządzących) trzeba wymagać więcej.
Jeśli nie podoba mi się prywatna telewizja czy radio, to ich nie włączam. TVP też mogę nie włączać, ale jej propagandowa działalność jest finansowana z moich opłat i podatków. To jest zasadnicza różnica, już nie wspomnę o regulacjach ustawowych dot. mediów publicznych, które są świstkiem papieru. Sytuacja żywo przypomina czasy PRL kiedy to również, chcąc nie chcąc, finansowałem telewizję Szczepańskiego i Urbana.
Czytając komentarze P. Piotra Ciompy, trudno nie odnieść wrażenia, że według niego zawsze winni są wszyscy. Na każdy grzech, zawsze znajdzie się inny grzech, to tak jakby złodziej tłumaczył się przed sądem i domagał się uniewinnienia, bo inni też kradną, co skądinąd jest prawdą.Nie jest też obojętne czy ktoś ukradł 500 zł czy 5 milionów, choć oczywiście i jedno i drugie jest czynem złym. Sprawiedliwość jednak polega na tym, że sąd waży czyny, także w tej samej materii, tak jest zresztą przedstawiana Temida. Fakt, że ktoś zachowywał się źle, nie jest żadnym argumentem, aby zachowywać się jeszcze gorzej. Dla mnie, tak modny ostatnio symetryzm, jest głupią zabawą nie mającą nic wspólnego ze sprawiedliwością, z faktyczną pokorą, też nie. Dla Conrada zadaniem pisarza (myślę, że dla nas wszystkich ludzi rozumnych) jest wymierzyć sprawiedliwość widzialnemu światu, no właśnie – wymierzyć, czyli policzyć, zważyć, dokonać rzeczowej oceny. To prawda, że wypowiedź P. Schetyny w sensie moralnym była słabiutka, szczególnie w tym momencie, to także nie mój idol, ale jako polityk miał rację (prawie). Za rozpętanie nienawiści po katastrofie smoleńskiej są odpowiedzialni konkretni ludzie i konkretna partia. Mam z czego się spowiadać, ale na litość to nie ja wyzywałem innych od kanalii. Na ważny aspekt zwrócił uwagę także P. P. Dąbrowski. Postulat przemiany moralnej ludzi pracujących we wszystkich mediach jest ze wszech miar słuszny, ale jeszcze raz, na litość zachowajmy jakieś rozumne proporcje.
Panie Rafale,
p. Ciompa tyle już razy wprost pisał o co mu, w szerszej perspektywie, chodzi, że Pański wpis zakrawa na złą wolę. A chodzi nie to, czy TVN jest czy nie jest gorsze od TVP, tylko o linię Więzi, która używając (w uzasadniony i celny sposób) chrześcijańskiej argumentacji do komentowania rzeczywistości społeczno-politycznej piętnuje, jakoś tak się składa, zawsze drugą stroną politycznego sporu, podczas gdy po swojej znalazłoby się nie mniej obiektów takiej krytyki. To nie za bardzo chrześcijańskie, a na pewno przeciwskuteczne. Co z tego, że diagnozy Więzi wyrażane są w sposób kulturalny, powściągliwy, intelektualny etc., skoro tak często powielają logikę plemiennej wojny polsko-polskiej i powszechną w polskim internecie strategię przekonywania przekonanych. To na swój sposób zabawne, że “katolicy otwarci” są na swój sposób bardziej zafiksowani po jednej stronie tej nieszczęsnej wojny niż Kultura Liberalna czy Krytyka Polityczna.
P. Jakubie po pierwsze to dałbym sobie spokój z tą złą wolą, a po drugie ma Pan oczywiście prawo do swojej oceny ” Więzi”, ale twierdzenie, że jesteśmy my “katolicy otwarci” zafiksowani jest przesadą. W zasadzie powinienem napisać ” złą wolą”. Proponuję jednak nie przypisywać komuś złej woli tylko dlatego, że się z nim nie zgadzam.
To jednak niesamowite, zmarł śp.premier Olszewski, ten, który m.in. brał udział w procesie zabójców bł.ks.Popiełuszki, a tutaj ANI SŁOWA na stronie o jego śmierci. Pan Adamowicz w wersji przyszłego błogosławionego.
A przy słowach dominikanina, który na jego pogrzebie wzywał do jedności, wybaczania, wyglądało to tak
opinie.wp.pl/opozycjo-to-nieprzyzwoite-na-pogrzeb-sie-idzie-a-nie-komentuje-w-internecie-6350205361436289a
Zapewne przeoczyła Pani nasze wcześniejsze publikacje, choćby tę: https://wiez.pl/2019/02/08/trudno-chyba-o-lepszy-testament-pojednania-jana-olszewskiego/
W takim razie przepraszam, po prostu weszłam na Państwa stronę i nie było tego widać.