Idzie decentralizacja. Projekt konstytucji reformującej Kurię Rzymską

Według konstytucji „Praedicate evangelium” Kuria Rzymska jest strukturą służebną wobec biskupów, Kościoły lokalne posiadają autorytet doktrynalny, zaś ewangelizacja staje się ważniejsza od obrony doktryny.

Podczas obrad kongregacji generalnych przed konklawe w 2013 roku, wielu kardynałów zgłaszało postulat gruntownej reformy Kurii Rzymskiej. Wybrany wówczas papież Franciszek podjął się tego zadania. Ustanowił grupę doradców – Radę Kardynałów. Jej głównym zadaniem stało się przygotowanie projektu nowej konstytucji Kurii Rzymskiej.

Po sześciu latach pracy projekt dokumentu jest już gotowy. Zostanie teraz zanalizowany przez krajowe episkopaty, jak również poddany ocenie przez szefów dykasterii watykańskich, teologów i kanonistów. Oczekuje się, że ostateczny tekst zostanie opublikowany jeszcze przed końcem roku. Na pewno jednak nie 29 czerwca, jak zapowiadały to niektóre media.

Dokument pt. „Praedicate evangelium” („Głoście Ewangelię”) zakłada głęboką reformę Kurii Rzymskiej. Proponuje jej nowy sposób funkcjonowania oraz zmiany dotyczące redystrybucji zadań poszczególnych dykasterii. Wprowadza też pewne innowacje.

Edward Pentin, rzymski korespondent amerykańskiego „National Catholic Register”, zapoznał się z tekstem konstytucji i przedstawił na łamach portalu szczegółową syntezę projektu. Postaram się zreferować główne tezy jego omówienia.

Służba, optymalizacja i świeccy

Zgodnie z projektem nowej konstytucji praktycznie wszystkie watykańskie kongregacje będą odtąd nazywać się „dykasteriami”.

W dokumencie czytamy, że Kuria Rzymska, opierając się na eklezjologii Soboru Watykańskiego II, jest strukturą służebną wobec biskupów i wykonuje swoją posługę „w ramach kolegialności, synodalności i w wymiarze pomocniczości względem następców apostołów”. Likwiduje się rozróżnienie pomiędzy kongregacjami a papieskimi radami, zgodnie z którymi te pierwsze posiadały władzę wykonawczą, a drugie pełniły jedynie funkcje konsultacyjną.

„Praedicate evangelium” kładzie szczególny nacisk na misję. W prologu podkreśla się „istotową relację”, jaka istnieje między misją a życiem Kościoła: celem misji jest „rodzenie” nowej „wspólnoty”, która bierze swój początek z wydarzenia, jakim jest przyjście na świat Chrystusa. „Zadaniem Kurii jest zagwarantować, aby Kościół mógł jak najpełniej realizować doświadczenie wspólnoty misyjnej” – zaznaczają autorzy projektu.

„Praedicate evangelium” kładzie szczególny nacisk na misje i dzieła charytatywne, przedstawiając te obszary jako kluczowe zadania współczesnego Kościoła

Prolog dokumentu mówi ponadto o roli osób świeckich: „funkcje kierownicze w strukturach zreorganizowanej Kurii Rzymskiej należy powierzyć także świeckim”. Według projektu, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby świeccy mogli kierować daną dykasterią.

W świetle nowej konstytucji posługa, jaką realizują prefekci dykasterii Kurii i wszyscy jej urzędnicy, musi prowadzić do „nawrócenia duszpasterskiego” w Kościele. Ich praca powinna wynikać z „preferencyjnej opcji duszpasterskiej na rzecz ubogich”, służyć budowaniu jedności i pokoju w Kościele oraz w świecie.

Odnosząc się do kwestii łączenia dykasterii, autorzy dokumentu zaznaczają, że konieczne jest zmniejszenie ich liczby. By optymalizować zadania dykasterii, nastąpi połączenie tych, których cele są zbliżone lub komplementarne. W ten sposób „uniknie się nakładania na siebie kompetencji, zwiększy się efektywność pracy i zostaną zmniejszone koszty”.

Praca każdej z dykasterii musi kierować się „duchem synodalności”. Czytamy: „W ramach każdej dykasterii, realizującej swoje zadanie zgodnie z własną naturą, oraz w relacjach pomiędzy poszczególnymi dykasteriami, wszelkie działania mają być prowadzone zgodnie z zasadami synodalności, wykorzystując do tego wszelkie narzędzia powołane do istnienia przez tę konstytucję apostolską, takie jak kongresy, sesje zwyczajne i plenarne, spotkanie szefów dykasterii oraz zebrania międzyresortowe”.

Ukazywanie „potencjału Ewangelii”

Założona przez papieża Grzegorza XV w 1622 roku Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów oraz ustanowiona przez Benedykta XVI w 2010 roku Papieska Rada ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji zostałyby teraz scalone w Dykasterię ds. Ewangelizacji o bardzo szerokich kompetencjach. Pod względem siły oddziaływania ustępowałaby ona jedynie Sekretariatowi Stanu, nadal najważniejszemu „ministerstwu” Watykanu.

Nowa dykasteria byłaby podzielona na dwie sekcje. Do kompetencji pierwszej z nich należałoby pomoc w rozwiązywaniu „problemów dotyczących ewangelizacji w dzisiejszym świecie”. Sekcja druga miałaby za zadanie „towarzyszenie i wspieranie” „nowych Kościołów partykularnym”, które nie byłyby podmiotem działań dykasterii (dawnej kongregacji) ds. Kościołów wschodnich.

Zadaniem pierwszej sekcji byłaby także współpraca z konferencjami biskupów, instytutami życia konsekrowanego i stowarzyszeniami życia apostolskiego w rozwiązywaniu „podstawowych problemów dotyczących ewangelizacji i promocji nowej ewangelizacji, wypracowywanie odpowiednich form działania, narzędzi i języka ”.

Dykasteria będzie odpowiedzialna za sanktuaria międzynarodowe. W zakres jej obowiązków wejdzie też promocja wolności religijnej poprzez „właściwe rozeznawanie znaków czasu”, a także analiza „warunków społeczno-ekonomicznych i środowiskowych społeczeństw celem osiągnięcia dobra wspólnego i ochrony stworzenia jako „wspólnego domu”. Do kolejnych zadań należeć ma promocja studiów z zakresu historii misji, a w szczególności „złożonego zjawiska kolonializmu i jego konsekwencji dla ewangelizacji”.

Poszukiwanie dróg dialogu

Kongregacja Nauki Wiary, która do czasów Pawła VI określana była jako suprema (najważniejsza w strukturze Kurii Rzymskiej), ustąpiłaby teraz miejsca pod względem ważności Dykasterii ds. Ewangelizacji, nawet jeśli prawnie wszystkie organy będą sobie równe.

Dykasteria ds. Doktryny Wiary nadal ma pełnić wiele funkcji, które aktualnie pełni, głównie zadań dotyczących „ochrony integralności katolickiej doktryny o wierze i moralności”, jednak z pewnymi zmianami.

Do zadań dykasterii należałoby „wspieranie studiów i refleksji na temat wiary poprzez promocję rozwoju teologii w różnych kulturach”, a tym samym otwieranie się „na wyzwania współczesności i odczytywanie znaków czasu, aby w ten sposób móc dać odpowiedzi na pytania rodzące się w wyniku postępu nauki i ewolucji cywilizacji”.

Według projektu nowej konstytucji, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby świeccy mogli kierować daną dykasterią

Dykasteria ta będzie „ściśle współpracować z biskupami i konferencjami biskupimi”, na których to barkach spoczywa zasadnicza odpowiedzialność za Kościoły partykularnymi. Te Kościoły zaś nazwane są „podmiotami, które wnoszą konkretny wkład w rozwój doktryny i posiadają autentyczny autorytet doktrynalny”. „Krajowe Konferencje Biskupów, w tym także ich zgromadzenia kontynentalne i regionalne, będąc we wspólnocie z papieżem, który jest gwarantem jedności, stanowią jeden z najważniejszych sposobów wyrażania i służenia wspólnocie Kościoła w poszczególnych krajach i regionach” – czytamy w prologu.

Dokument stwierdza ponadto, że „do zadań dykasterii należy badanie pism i opinii, które wydają się sprzeczne z wiarą lub są dla niej niebezpieczne. Obowiązkiem dykasterii jest poszukiwanie dróg dialogu z autorami tychże opinii i sugerowanie władzy kościelnej odpowiednich środków zaradczych”. Dykasteria ma działać tak, „aby błędy i niebezpieczne doktryny, które byłyby rozpowszechniane wśród ludu chrześcijańskiego, nie były nigdy kwestionowane bez odpowiedniego uzasadnienia”.

Nowości i scalenia

Dykasteria ds. Posługi Charytatywnej to nowa nazwa Urzędu Dobroczynności Apostolskiej (aktualnie kierowanego przez kard. Konrada Krajewskiego), który ma za zadanie w imieniu papieża nieść pomoc charytatywną ubogim. Obecnie urząd ten zostanie podniesiony do rangi dykasterii i kierowany będzie przez prefekta.

Dykasteria ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów według projektu konstytucji będzie miała głównie za zadanie „promować świętą liturgię według założeń odnowy liturgicznej Soboru Watykańskiego II”. Do zadań tejże dykasterii będzie należeć także „aprobowanie” tłumaczeń tekstów liturgicznych przygotowanych przez Konferencje Episkopatów”.

Dykasteria ds. Świeckich, Rodziny i Życia będzie miała za zadanie utrzymywać relacje z „konferencjami biskupimi, Kościołami lokalnymi, instytutami życia konsekrowanego i innymi organami eklezjalnymi” celem proponowania „modeli towarzyszenia duszpasterskiego, kształtowania sumienia i integrowania osób rozwiedzionych i będących w ponownych związkach”, także „w kulturach, w których dominuje poligamia”.

Konstytucja „Praedicate evangelium” przewiduje scalenie Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego i Papieskiej Rady ds. Kultury. Po zjednoczeniu powstałaby Dykasteria ds. Edukacji i Kultury.

Zmiana mentalności

Dotychczas Kuria Rzymska była sztywno scentralizowanym aparatem władzy, znajdującym się na szczycie kościelnej struktury i podlegającym jedynie papieżowi. Zatrudniała około 2500 osób, w większości duchownych. Papież Franciszek w licznych przemówieniach wielokrotnie krytykował tę sytuację. Proponowana reforma przeprowadzona ma być nie tylko w imię decentralizacji i w oparciu o zasadę synodalności. Próbuje ona także wpłynąć na mentalność tych, którzy aktualnie pracują w Kurii i zmienić sposób, w jaki funkcjonują.

Dotychczas w skład Kurii Rzymskiej wchodziło dziewięć kongregacji i dwanaście rad papieskich. Według założeń nowej konstytucji w sumie będzie 15 dykasterii. Sekretariat Stanu pozostanie centralnym organem Kurii, do którego również przynależeć będzie ministerstwo spraw zagranicznych Stolicy Apostolskiej.

„Praedicate evangelium” w istocie kładzie szczególny nacisk na misje i dzieła charytatywne, przedstawiając te obszary jako kluczowe zadania współczesnego Kościoła, a w konsekwencji także Stolicy Apostolskiej. Proponuje także przyznanie większych uprawnień krajowym i regionalnym konferencjom episkopatów, modyfikując relacje pomiędzy przedstawicielami Kurii, biskupami i papieżem. Zasadniczym celem nowej konstytucji – zgodnie z życzeniem Franciszka – jest zatem decentralizacja Kościoła.